Słownik młodego artysty

A

Abstrakcyjna sztuka - sztuka nieprzedstawiająca konkretnego świata przedmiotów, posługuje się linią, plamą barwną, bryłą.

Aerograf - urządzenie służące do nanoszenia farby rozpylonej za pomocą sprężonego powietrza i specjalnego pistoletu z naczyniem.

Akt - przedstawienie nagiego ciała ludzkiego.

Akwarela - farba wodna: także technika malarska, w której farby dają efekt rozmycia konturów i delikatnych barw.

All over - zasada komponowania obrazu stosowana przez Jacksona Pollocka polega na równorzędnym traktowaniu każdej strony dzieła: polega na malowaniu leżącego na ziemi płótna dookoła, ze wszystkich stron.

Antropocentryzm - pogląd, według którego człowiek jest ośrodkiem i celem świata, a wszystko w przyrodzie dzieje się ze względu na niego.

Antropomorfizm - przypisywanie cech ludzkich zjawiskom przyrody, zwierzętom i przedmiotom.

Architekt Krajobrazu - osoba projektująca wygląd terenów zielonych, np. ogrodów, parków.

Architekt wnętrz - osoba projektująca wygląd pomieszczeń, np. wnętrz mieszkania, sklepu, banku.

Architektura - sztuka projektowania i wznoszenia różnych budowli.

Autoportret - portret, który artysta wykonał sam sobie.

B

Barwy ciepłe - żółta, pomarańczowa, czerwona i ich odcienie.

Barwy czyste - barwy podstawowe i pochodne.

Barwy dopełniające - pary barw podstawowych o pochodnych: żółta - fioletowa, czerwona - zielona, niebieska - pomarańczowa; po zmieszaniu dopełniają się do barwy czarnej.

Barwy kontrastowe - pary barw: żółta - fioletowa, czerwona - zielona, niebieska - pomarańczowa.

Barwy naturalne - czerń, biel i szarość.

Barwy pochodne - powstają ze zmieszania ze sobą parami barw podstawowych: żółta i czerwona dają pomarańczową, niebieska i żółta - zieloną, czerwona i niebieska - fioletową.

Barwy podstawowe - żółta, czerwona, niebieska; nie można ich otrzymać w wyniku zmieszania innych barw.

Barwy zimne - zielona, niebieska, fioletowa i ich odcienie.

Barwy złamane - powstają ze zmieszania barwy czystej z jedną lub wieloma innymi barwami lub przez dodane czerni bądź bieli.

Biblia ubogich (Biblia pauperum) - określenie stosowane w odniesieniu do dzieł sztuki z okresu średniowiecza (malowideł ściennych, tablicowych, rzeźb kościelnych), średniowiecznych ksiąg ilustrowanych, którym przypisywano funkcje dydaktyczne.

Blejtram (krosno malarskie) - rama, na której napinane jest płótno malarskie.

C

Czarnofigurowy styl - stosowany w starożytnej Grecji sposób zdobienia naczyń ceramicznych polegający na umieszczaniu na czerwonym tle czarnych postaci bogów i bohaterów.

Czerpanie papieru - ręczne wykonywanie papieru.

Czerwonofigurowy styl - stosowany w starożytnej Grecji sposób zdobienia naczyń ceramicznych polegający na umieszczaniu na czarnym tle czerwonych postaci bogów i bohaterów.

D

Design - sztuka projektowania wyglądu przedmiotów.

Diagonalna kompozycja - zasada komponowania obrazu lub rzeźby polegająca na podkreśleniu osi ukośnych.

Draperia - dekoracyjnie ułożona w fałdy tkanina, często przedstawiana w martwych naturach.

Dripping (ściekanie, kapanie) - metoda malowania polegająca na bezpośrednim wylewaniu farby na płótno.

Dynamiczna kompozycja - kompozycja, w której występuje przewaga elementów ukośnych, sprawiających wrażenie ruchu.

Dywizjonizm - metoda malowana farbami używana przez malarzy impresjonistów. Polega na kładzeniu farb krótkimi dotknięciami pędzla; zamiast mieszania farb na palecie impresjoniści posługiwali się wyłącznie czystymi kolorami.

Dziedzictwo kulturowe - zabytki, miejsca o znaczeniu historycznym, dawne tradycje, zwyczaje i kultura danego regionu, będące źródłem informacji o życiu w różnych epokach i miejscach.

E

Eklektyzm - połączenie w jednym dziele wybranych elementów pochodzących z różnych epok i stylów artystycznych.

Eksponat - przedmiot wystawiony na pokaz w muzeum lub galerii.

Ekspresjonizm - kierunek w sztuce początku XX wieku, którego twórcy uznali, że ich dzieła mają być nieskrępowanym, spotęgowanym wyrazem przeżyć artysty, a nie odbiciem rzeczywistości. Zaznaczyło się to w ich dziełach głębokimi deformacjami rysunku i pełną swobodą zestawień barwnych, niezależnych od barw własnych występujących w naturze.

Epoka - okres w dziejach, który charakteryzuje się określonymi cechami w różnych dziedzinach życia, w tym w sztuce.

Estetyka - piękno, elegancja, schludny wygląd.

Etnografia - dyscyplina naukowa zajmująca się badaniem kultur ludowych różnych społeczności i grup etnicznych.

F

Faktura - charakterystyczne cechy powierzchni przedmiotu zależne od materiału i techniki wykonania. Fakturę możemy określić za pomocą dotyku i wyglądu, np.: gładka, chropowata.

Fantastyka - opisywanie oraz ilustrowanie świata zupełnie odmiennego od rzeczywistego; jest wytworem wyobraźni osoby, która tworzy opowieść lub obraz.

Farby akrylowe - szybkoschnące, rozpuszczalne w wodzie farby z żywic syntetycznych, nierozpuszczalne w wodzie po wyschnięciu.

Farby akwarelowe - farby rozpuszczalne w wodzie, składające się z drobnoziarnistego pigmentu spojonego gumą arabską.

Farby olejne - wolno schnące farby, których pigmenty związane są spoiwem zawierającym olej wysychający (olej lniany).

Farby plakatowe - kryjące farby rozpuszczalne w wodzie. Po wyschnięciu nie rozpuszczalne.

Fasada - zewnętrzna, główna ściana budynku, zazwyczaj z wejściem, często bogato zdobiona.

Fiksatywa - środek do zabezpieczenia rysunków wykonanych węglem, kredą lub pastelami, produkowany najczęściej w postaci sprayu.

Folia klejąca obustronna - samoprzylepna folia posiadająca warstwy kleju po obu stronach.

Folia kryjąca - folia do przykrywania powierzchny, której nie chcemy pokryć farbą lub na której chcemy pozostawić tylko określone barwy.

Forma przestrzenna - rzeźba składająca się z różnych elementów.

Format - wymiar przedmiotu; można określić wymiary kartki papieru, np. A4 (wielkość kartki z bloku rysunkowego), A3 (wielkość dwóch połączonych ze sobą kartek formatu A4).

Fresk - malowidło wykonane na mokrym tynku ściany.

Frotaż - technika polegająca na odciskaniu na papierze faktury przedmiotów.

Funkcjonalność - użyteczność, wygoda w korzystaniu z przedmiotów.

G

Galeria - miejsce, w którym się wystawia i sprzedaje dzieła sztuki.

Gama barwna - zestaw barw użytych w dziele. Jeśli obraz namalowano wyłącznie w barwach zimnych albo ciepłych, mówimy o wąskiej gamie barwnej (chłodnej kub ciepłej); jeśli na obrazie występują barwy ciepłe i zimne, mówimy, że obraz jest namalowany w szerokiej gamie barwnej.

Gesso - mieszanka gipsu i kleju używana do gruntowania podłoża malarskiego.

Grafion - przyrząd do rysowania tuszem lub farbą jednakowych linii, grubość linii może być regulowana.

Gruntowanie - nałożenie gruntu malarskiego na podłoże do malowania.

Gumka chlebowa - gumka do ścierania, bardzo plastyczna, służąca zwłaszcza do czyszczenia rysunków węglem.

Gwasz - wodna farba kryjąca, uzyskiwana przez dodanie bieli kryjącej.

H

Harmonia - odpowiednie, zgodne dobranie elementów tworzących dzieło sztuki.

Horyzontalna kompozycja - zasada komponowania obrazu polegająca na akceptowaniu w dziele sztuki kierunków poziomych, rozbudowa kompozycji dzieła wszerz; przeciwieństwo kompozycji wertykalnej.

Humanizm - nurt filozoficzny lub światopogląd, który wyraża troskę o potrzeby, szczęście, godność i rozwój człowieka.

I

Impasto - technika malarska polegająca na szczególnie grubym nakładaniu farby i uzyskiwaniu w ten sposób faktur, stąd: impasty - wyraźne zgrubienia farby na powierzchni obrazu.

Impresjonizm - nurt w sztuce europejskiej XIX wieku; jego przedstawiciele dążyli do oddania ulotnych momentów - ukazania przemijających chwil; starali się pokazać na obrazach wpływ światła na barwę, malowali za pomocą małych plamek barw czystych.

Infografika (grafika informacyjna) - graficzna wizualizacja informacji, danych wiedzy, zaprojektowana tak, by przekazywać informacje w przystępny i jasny sposób.

Inicjał - litera rozpoczynająca słowo, akapit, rozdział wyróżniająca się kształtem, wielkością, kolorem, zdobieniem.

Inspiracja - podsunięcie pomysłu, natchnienie do wykonania pracy.

K

Kanon - wzór, schemat, według którego artysta tworzy dzieło. Kanon stosowano w przedstawieniu postaci człowieka lub przy projektowaniu budowli.

Karykatura - rysunek pokazujący charakterystyczne cechy postaci w sposób wyolbrzymiony, przesadny.

Kolaż (collage) - praca plastyczna wykonana z różnych materiałów, takich jak tkaniny, gazety, papier, drobne przedmioty.

Kolorystyka - dobór, zestawienie barw właściwe dla danego dzieła plastycznego.

Koloryt - dominujący w obrazie zespół barw nadający całości ogólny ton, np. ciepły (żółcie, pomarańcze, czerwienie) lub zimny (zielenie, błękity, fiolety).

Komiks - historia przedstawiona w formie obrazów, najczęściej z tekstem.

Kompozycja - układ elementów w dziele sztuki; może być dynamiczna, statyczna, otwarta, zamknięta, symetryczna lub rytmiczna.

Kontrapost - ustawienie postaci w taki sposób, że ciężar jej ciała opiera się na jednej nodze, podczas gdy druga jest odciążona i lekko wspiera się na ziemi.

Kontur - wyraźna linia określająca kształty form na rysunku lub obrazie.

Kontrast - inaczej przeciwieństwo, widoczna różnica. W dziełach sztuki zwraca się uwagę na kontrast barw, kształtu, linii, faktury i waloru.

Kontrast dopełnieniowy - kontrast barw leżących po przeciwnej stronie koła barw: barwa żółta - barwa fioletowa, barwa niebieska - barwa pomarańczowa, barwa czerwona - barwa - zielona.

Kontur - linia, która w rysunku wyznacza kształt przedmiotu. W rzeczywistości nie istnieje.

Kopia - dokładne odtworzenie dzieła z oryginału.

Kredki pastelowe - sztyfty wykonane z mieszanki drobno zmielonego pigmenty i np. glinki, a także bardzo niewielkiej ilości spoiwa. Rysunek kredkami utrwala się fiksatywą.

Kreskowanie (szrafura) - sposób ukazywania światłocienia w rysunku polegający na gęstym rysowaniu równoległych lub krzyżujących się linii.

Kształt - zewnętrzny wygląd przedmiotu.

Kubizm - kierunek w sztuce początku XX wieku, zakładający odrzucenie zasad perspektywy i tradycyjnego postrzegania przedmiotu. Jego twórcy doprowadzili ukazywany przedmiot do podstawowych form geometrycznych, swobodnie przedstawiając go z różnych punktów widzenia jednocześnie.

L

Laserunek - cienka, przezroczysta warstwa farby, przez którą widoczne są nałożone wcześniej warstwy farby.

Lawowanie - naniesienie farby na papier z użyciem dużej ilości wody.

Linearyzm - kształtowanie kompozycji malarskiej za pomocą konturu i linii.

M

Makieta - architektoniczny projekt, model, np. jakiegoś terenu, budynku, wykonany z drewna, tektury lub dykty.

Malarstwo - dziedzina sztuk plastycznych, w których artysta posługuje się plamą barwną na płaszczyźnie płótna, papieru, ściany, deski.

Malarstwo abstrakcyjne - obrazy, które nie przedstawiają rzeczywistości.

Malarstwo batalistyczne - przedstawienie na obrazie bitew, wojen.

Malarstwo historyczne - ukazuje wydarzenia z poprzednich epok.

Malarstwo religijne - przedstawienie na obrazie scen biblijnych i postaci świętych.

Malarstwo rodzajowe - zaprezentowane na obrazie scen z życia codziennego.

Malowanie <<mokre na mokrym>> - Technika malarska polegająca na malowaniu wilgotnymi farbami na wcześniej położonych wilgotnych jeszcze farbach, umożliwiająca swobodne łączenie się barw. Stosowana głównie w malarstwie akwarelowym.

Martwa natura - pokazuje na obrazie zestawionych ze sobą przedmiotów, takich jak naczynia, kwiaty, owoce, instrumenty muzyczne.

Mecenat - finansowe wsparcie i opieka, którą wpływowi i bogaci miłośnicy sztuki oferowali twórcom.

Mitologiczna scena - w malarstwie: przedstawienia na obrazie scen z mitologii starożytnych Greków i Rzymian.

Modelunek - nadawanie plastycznego kształtu formom za pomocą odpowiednich środków rysunkowych lub malarskich.

Monochromatyzm - użycie w obrazie tylko jednej barwy o różnych odcieniach.

Monotypia - technika polegająca na odciskaniu wilgotnej farby z jednej powierzchni na drugą.

Mozaika - obraz lub dekoracja wykonana z kawałków ceramiki, szkła lub kamyczków.

O

Odcień - odmiana barwy; zależy od tego, jakiej barwy podstawowej dodamy więcej podczas mieszania kolorów.

Olejne malarstwo - technika malarska polegająca na malowaniu farbami olejnymi - rozcieńcza się je podczas malowania olejem lnianym.

Oryginał - dzieło wykonane własnoręcznie przez artystę.

P

Paleta - podłoże, na którym miesza się farby.

Pantograf - przyrząd do manualnego przenoszenia rysunków z możliwością zmniejszania go lub powiększania.

Papier czerpany - ręcznie wyrabiany papier według tradycyjnej technologii, charakteryzujący się m.in. nieregularnymi brzegami.

Papier ingres - szeroko stosowany papier do rysunków tuszem, posiadający charakterystyczną strukturę.

Papier japoński - ręcznie czerpany papier jedwabisty, bardzo trwały i dość trudny w użyciu. Wytwarzany jest z włókien roślinnych.

Passe-partout - ramka okalająca rysunek wykonana a kartonu lub papieru.

Pejzaż - obraz przedstawiający krajobraz, np. las, łąki, góry, morze, miasto.

Personifikacja - przedstawienie zwierząt i roślin, przedmiotów, zjawisk lub idei jako osób ludzkich.

Perspektywa - pokazanie na rysunku lub obrazie przedmiotów rozmieszczonych w przestrzeni; może być rzędowa, pasowa, kulisowa, linearna i jej rodzaje (żabia, z lotu ptaka, powietrzna).

Pigmenty barwne - farby składające się z pigmentów związanych spoiwem. Pigmenty barwne uzyskiwane są obecnie często syntetyczne, ale również z materiałów roślinnych, zwierzęcych i mineralnych.

Plama barwna - płaszczyzna pokryta kolorem.

Podłoże do malowania - klasycznymi podłożami są drewno i płótno, a obecnie również kartony, tkaniny, tynki itp. Przed przystąpieniem do malowania podłoże jest zwykle gruntowane.

Pointylizm - technika malowania polegająca na nakładaniu na płaszczyznę obrazu obok siebie szeregu punktów barw czystych, powstała w końcu XIX wieku w wyniku rozwinięcia idei impresjonizmu.

Poliptyk - typ malowanej lub rzeźbionej nastawy ołtarzowej skomponowanej na kilku (kilkunastu) płaszczyznach (skrzydłach, kwaterach) charakterystyczny dla sztuki gotyku.

Politeizm - wiara w istnienie wielu bogów.

Pomnik - rzeźba upamiętniająca ważne wydarzenie lun postać.

Pop-art - kierunek w sztuce dominujący w latach 1960-1970 zainspirowany zjawiskami sztuki masowej, reklamy, komiksu itp.

Portret - przedstawienie osoby lub grupy osób (portret zbiorowy).

Porządki architektoniczne - określone kierunki stylistyczne, według których konstruuje się budowle; wyznaczają one podstawowe wymogi i założenia dotyczące kształtu i dekoracji poszczególnych elementów budowli. Trzy podstawowe porządki wykształciły się w starożytnej Grecji: dorycki, joński i koryncki (można rozpoznać je po kształcie kolumn).

Posąg - rzeźba wolnostojąca przedstawiająca postać ludzką.

Projekt - wstępne przedstawienie dzieła, np. w formie rysunku, szkicu lub makiety bądź za pomocą specjalnego programu komputerowego.

Projektowanie - planowanie, wykonywanie szkiców np. kompozycji budowli, rzeźby, obrazu.

Proporcje - stosunek wielkości poszczególnych elementów do całości dzieła sztuki.

Puentylizm - technika malarska stosowana przez następców impresjonistów; polega na zapełnianiu obrazu gęsto rozmieszczonymi, różnobarwnymi punktami kładzionymi na płótno czubkiem pędzla.

Punkt zbiegu - punkt na linii horyzontu, w którym zbiegają się poziome krawędzie rysowanych przedmiotów.

R

Rapidograf - przyrząd do rysowania tuszem, kreślący kinie jednakowej grubości.

Relief - płaskorzeźba; kompozycja rzeźbiarska, którą można oglądać wyłącznie z przodu.

Reportaż fotograficzny - przedstawienie wydarzenia za pomocą kilku lub kilkunastu fotografii.

Reprodukcja - fotografia lub wydruk oryginalnego dzieła sztuki.

Rozcieńczalnik - ciecze, przy pomocy których można rozcieńczyć farby nierozpuszczalne w wodzie.

Rysunek - dziedzina sztuki, w której najważniejszą rolę odgrywają linia i walor, rysunek to także nazwa pracy plastycznej wykonanej ołówkiem, kredką itd.

Rytmiczna kompozycja - układ elementów polegający na ich powtarzaniu się w regularnych odstępach.

Rzeźba - dziedzina sztuki, której dzieła w większości są trójwymiarowe, czyli mają wysokość, szerokość i głębokość.

S

Skansen - muzeum położone na otwartej przestrzeni, w którym zgromadzono zabytki ludowe pokazujące kulturę danego regionu, głównie domy z wystrojem wnętrz i budynki użytkowe.

Statyczna kompozycja - układ linii i barw mający wywołać wrażenie spokoju i bezruchu.

Surrealistyczne malarstwo - kierunek, który powstał na początku XX wieku; obrazy przedstawiały rzeczywisty wygląd przedmiotów, które zastawiano w niezwykłe, nierealne kompozycje z pogranicza jawy, snu, fantazji.

Symetryczna kompozycja - układ jednakowych lub bardzo podobnych elementów po obu stronach osi symetrii.

Szablon - forma przykrywająca, posiadająca wycięcia, np. w kształcie jakiegoś rysunku, który następnie jest przenoszony przez nałożenie farby bądź odrysowywany.

Szkic - wstępnie wykonany rysunek będący projektem obrazu, rzeźby, budowli.

Sztaluga - konstrukcja, na której mocuje się podłoże malarskie do malowania.

Sztuki plastyczne - to wizualna twórczość artystyczna. Obejmuje takie dziedziny, jak: architektura, rzeźba, malarstwo, rysunek, grafika (warsztatowa, użytkowa, komputerowa), fotografia, film, wzornictwo przemysłowe, rzemiosło artystyczne.

Ś

Środki wyrazy plastycznego - linia, barwa, walor, kompozycja, bryła, faktura, kontrast, światłocień, perspektywa.

Światłocień - w malarstwie lub w rysunku pokazanie trójwymiarowości przedmiotów za pomocą plam walorowych.

Świetlistość - jasność poszczególnych fragmentów obrazu uwydatniająca lub akceptująca dany motyw.

T

Tablet graficzny - urządzenie pozwalające na komputerowe wykonanie rysunków w rożnych stylach.

Teatr - dziedzina sztuki, w której aktor lub grupa aktorów na żywo przedstawia spektakl dla zgromadzonych widzów.

Tekstura - pokazanie faktury przedmiotów za pomocą graficznych programów komputerowych.

Tempera - farba rozpuszczalna w wodzie. Pokrywa prawie całkowicie malowany papier, karton, drewno lub inny materiał. Tempera to także jedna z technik malarskich.

Tonalne przejście - przejście barwne, równomierne, od walorów jasnych do ciemnych lub odwrotnie lub też przejście jednej barwy w drugą.

Transparentność - stopień przezroczystości farby.

Trójwymiarowość - pokazanie przedmiotów na płaskiej powierzchni w taki sposób, aby sprawiały wrażenie przestrzennych, mających trzy wymiary: wysokość, szerokość i głębokość.

U

Urbanista - architekt zajmujący się projektowaniem miast.

W

Walor - stopień natężenia barwy w malarstwie lub rysunku. Walor może być jaśniejszy/słabszy lub ciemniejszy/mocniejszy. Barwy ciemne mają mocniejszy walor niż barwy jasne.

Werniks - środek chemiczny w płynie lub aerozolu służący do zabezpieczania powierzchni gotowego obrazu, której może nadać charakter błyszczący lub matowy.

Wertykalna kompozycja - zasada komponowania obrazu polegająca na akcentowaniu w dziele sztuki kierunków pionowych, rozbudowa kompozycji dzieła wzdłuż: przeciwieństwo kompozycji horyzontalnej.

Witraż - kolorowe kawałki szkła połączone ramkami, tworzące barwne wypełnienie otworów okiennych.

Wystawa interaktywna - wystawa eksponatów, które możemy poznać za pomocą różnych zmysłów: wzroku, słuchu, dotyku, węchu, na której jest możliwość wpływania na dzieło sztuki przez odbiorcę, zmiana dzieła lub jego formowanie.

Z

Zabytek - dzieło charakterystyczne dla danej epoki, objęte ochroną.

Złudzenie przestrzeni - stworzenie na obrazie czy rysunku wrażenia przestrzeni, gębi za pomocą światłocienia, plam walorowych czy linii.

Słowniczek młodego artysty

A

B

C

D

E

F

G

H

I

K

L

M

O

P

R

S

Ś

T

U

W

Z

Zobacz również